JEZIORO ORZYSZ (Arys-See),

malownicze jezioro dzięki urozmaiconej linii brzegowej, o powierzchni 1070,7 ha zróżnicowanej głębokości (średnia – 6,6 m, maksymalna ? 36,0 m) i na ogół zalesionym brzegom.
Jezioro posiada 10 wysp o łącznej powierzchni 73,8 ha, m.in.:
– wyspa Róż zwana też jako Różany Ostrów (50 ha),
– Wysoki Ostrów (12 ha),
– Lasek (7 ha),
– Czykietówka,
– Wyspa Miłości.

Pozostałe wyspy są niewielkie.
Do jeziora wpada Rzeźnicka Struga i Czartowska Struga, a wypływa Orzysza.
Brzegi południowe są wysokie, a pozostałe płaskie i podmokłe.
W latach 1861-1867 przeprowadzono w okolicy Orzysza na wielką skalę prace melioracyjne (m.in. wykopano kanał Orzysz), w wyniku których poziom jeziora obniżył się o 2,3 m, co pozwoliło wówczas pozyskać 9 km2 łąk i osuszyć 33 km2 bagien. Podczas tych prac osuszono też jeziora Czarne i Tulewo, w wyniku czego w rejonie przylądka Ostrów odkryto ślady osady nawodnej Jaćwingów.
Na północnym brzegu jeziora Orzysz wznosi się regularne wzgórze, prawdopodobnie kem, zwane Grodziskiem lub Zamkową Górą o wysokości 146,6 m n.p.m. Odkryto tu również ślady osadnictwa Jaćwingów.
Jezioro jest typu sielawowego i najczęściej występują w nim następujące gatunki ryb: sielawa, leszcz, okoń sandacz i szczupak.